Evangelischen hebben het niet zo op oude kerkvaders. Jammer, want er zit nogal wat wijsheid in hun geschriften. Niet dat ik ze zo goed ken, maar ik weet dat Augustinus in zijn boek ‘De letterlijke betekenis van Genesis’ waarschuwt tegen het afleiden van wetenschappelijke uitspraken uit de Bijbel. Want wanneer de wetenschap deze uitspraken vervolgens ontkracht, werpt dat een smet op Gods Woord. (Zie ook hfd. 6 van Gevormd uit Sterrenstof).
Afgelopen week twitterde Richard Dawkins triomfantelijk: “6th grader questions Eric Hovind’s logic” – by Jacob Fortin – The Good Atheist bit.ly/UoHGfO Retweeted by Richard Dawkins
De link leidt naar een stukje van ‘The Good Atheïst’ (klinkt als een soort van Barmhartige Samaritaan), die een filmfragment toont met daarbij de opmerking dat Eric Hovind (zoon van Kent) door een 11-jarige verbaal wordt gevloerd. En hij heeft helemaal gelijk.
Eric komt met de volgende serie uitspraken:
1) If you don’t know everything, you can’t be sure of anything
2) God knows everything and tells me things
3) Therefore all true knowledge comes from God.
De 11-jarige komt daarop met de terechte wedervraag:
1) If you can’t know anything without knowing everything, how do you know God exists
Game, set en match, al probeert Hovind jr zich er nog uit te redden.
Natuurlijk zien we hier niet het hele filmpje, maar het is een tenenkrommend moment. Mijn punt hier is dat jonge aarde creationisten (en misschien christenen in bredere zin) zich nogal eens van wetenschap bedienen zonder enig verstand van zaken. In dit geval gaat het om logica. Maar ook in vragen rond natuurwetenschap vind je de ‘Hovind drietrapskamikaze’ terug:
1) Wetenschap kan geen zekere uitspraken doen over het verleden
2) De Bijbel geeft een ooggetuigenverslag van de schepping
3) Daarom zijn alle wetenschappelijke uitspraken van de wetenschap die tegen de Bijbel in gaan onjuist.
De crux zit ook hier in 2). In deze uitspraken zitten allerlei vooronderstellingen. De vraag of de Bijbel door God geïnspireerd is, is sowieso niet objectief te beantwoorden, dat is een uitgangspunt, een geloofsuitspraak. Maar daarnaast liggen er nog hele andere vragen: geeft de Bijbel inderdaad een ooggetuigenverslag? Heeft Adam alles uit de mond van God opgetekend? De Bijbel zelf zwijgt hierover.
De volgende stap in de redenering van jonge aarde creationisten is dat de wetenschap moet worden omgebogen zodat ze past met de eigen lezing van de Bijbel. Dan krijg je ‘wetenschappelijk creationisme’ dat alle huidige wetenschappelijke kennis over een oude aarde en evolutie wel moet ontkennen.
Maar, en ik blijf hier op hameren, dit is ten diepste een modernistische opvatting. Het idee dat de Bijbel wetenschappelijk correct moet zijn, is immers afhankelijk van het moderne idee van ‘wetenschap’. Daarnaast maakt deze manier van denken de Bijbel ook wetenschappelijk falsifieerbaar. Jonge aarde creationisten doen namelijk wetenschappelijke uitspraken op basis van de Bijbel. Een bewijs dat de aarde echt 4,5 miljard jaar oud is, is voor hen een bewijs dat de Bijbel onzin is. Daardoor schilderen jonge aarde creationisten zich in een hoek, waar ze met geen mogelijkheid uit kunnen. En een waarvoor Augustinus heeft gewaarschuwd.
De Bijbel is een verzameling van 66 boeken met een veelheid aan stijlen en vormen, allemaal geschreven in een pre-moderne tijd. Het jonge aarde creationisme dwingt deze bibliotheek in een modern stramien dat er niet bij past. Een mooi stuk over hoe je wél met de Bijbel omgaat, is deze blog van wijlen Michael Spencer. Ook de blog van theoloog Peter Enns laat zien hoe je naar mijn idee met de Bijbel moet omgaan.
Tot zover de Bijbel. Dan nog even de wetenschap. Die wetenschap weet niet alles, en slechts weinig van onze wetenschappelijke kennis staat voor 100 procent vast. Dat is overigens de kracht van wetenschap, niet haar zwakte. Uitspraken over het verleden worden natuurlijk altijd gedaan vanuit bepaalde aannames. Onder een stuk op het Christelijk Informatie Platform van Cees Dekker, waarin hij beweert dat het ‘totaalplaatje’ van het creationisme niet overtuigend is, zie je in de discussie dat creationisten daar met graagte op springen.
De wetenschap gebruikt aannames, creationisten gebruiken aannames, is de redenering, dus daarin staan ze gelijk. Maar niet iedere aanname is even aannemelijk. Ik ben het volkomen met Cees Dekker eens dat het totaalplaatje van het jonge aarde creationisme veel minder overtuigend is dan het plaatje van de ‘reguliere’ wetenschap. Door de eigen positie te overschatten, doen creationisten uitspraken die het christendom schaden.
Als christen durf ik best te betogen dat mijn geloof een redelijke basis heeft. Maar dat mijn geloof wetenschappelijk verifieerbaar zou (moeten) zijn, daar begin ik niet aan. Dat een godsbewijs op basis van de natuurwetenschap mogelijk is, lijkt me zeer onwaarschijnlijk. Ook dat werk ik overigens uit in ‘Gevormd uit sterrenstof’.
En dan heb ik het nog niet eens gehad over jonge aarde creationisten die uitspraken doen over zaken die ze onvoldoende hebben bestudeerd. De discussie onder het artikel van Cees Dekker laat dat op vele plaatsen zien, helaas.
Kortom: mijn oproep aan christenen is om op te houden de Hovind drietrapskamikaze in te zetten. Neem de wetenschap serieus, doe serieuze studie naar wat die wetenschap zegt en kom dan waar nodig met serieuze kritiek. Tenzij je graag door 11-jarige wijsneuzen gevloerd wilt worden.
Hi Gert, ja dat ben ik.
Het gaat mij niet om de logica. Dekker vindt het blijkbaar nodig, gezien zijn publieke optreden de laatste jaren, om zich van het creationisme te distantiëren. Daar kan ik inkomen. Misschien heb je mij niet goed begrepen: ik vind die tekst van Dekker flauwekul. Uiteraard staan in Genesis alleen maar dingen die de mensen in die tijd allang zelf vastgesteld en verzonnen hadden, en pas daarna opgeschreven hebben. Dat lijkt mij evident.
Ik lees “Radical Enlightenment” van J. Israel, en al in de introductie daarvan zie je waar het om gaat: als traditie en religie op worden gegeven, wat komt daar dan voor in de plaats in cultuur en maatschappij en politiek? Aan Dekker en ook aan René kun je dat zien, ook nog 350 jaar later; als je de Bijbel niet letterlijk mag nemen, wat zijn de Bijbel en het geloof dan nog wél? Zowel aan Dekker als René kun je zien dat dan alleen nog iets poëterigs overblijft. Dekker probeert nog steeds de mens als “speciaal door God geschapen” te zien – dat geldt blijkbaar niet voor de dieren, waaronder je trouwens ook mannen en vrouwen hebt – maar weet niet hoe hij dat moet beredeneren. Dan krijg je dus dat soort rare tekstjes zoals ik geciteerd heb.
Dat soort reacties zie je wel vaker. Je ziet mensen die heftig tegen atheïsten te keer gaan, maar zelf ook helemaal niets geloven. Dat betekent maar één ding: er zijn gevoelens in het spel. Dat wil ik niet bagatelliseren, maar intellectueel gezien is het iets anders.
René zegt ook wel van die dingen:
“Maar, en ik blijf hier op hameren, dit is ten diepste een modernistische opvatting. Het idee dat de Bijbel wetenschappelijk correct moet zijn, is immers afhankelijk van het moderne idee van ‘wetenschap’.”
Dus “modernistisch” en niet “modern”. Ik vermoed dat “modernistisch” een pejoratieve term is. En dan ook nog ‘wetenschap’, dus tussen haakjes. Als ik het goed begrijp moeten dus zowel de wetenschap als de Bijbel niet serieus genomen worden; dat is wel een héél diplomatieke positie, René!
Als je die reacties op CIP ziet, dan begrijp je waar het pijnpunt ligt. Mensen die rabiaat aan de letterlijke waarheid van de Bijbel vasthouden uit angst voor de leegte waarin ze terecht zullen komen als ze dit opgeven.
In dit verband is ook interessant:
http://www.zeit.de/2012/49/Streitgespraech-Religion-Vizepraesident-Bundestag-Wolfgang-Thierse
Thierse meent dat religie iets biedt wat in een demokratie noodzakelijk is maar wat de staat niet kan bieden: waarden en gemeenschapszin. Dat lijkt mij een utilitaristisch standpunt. Maar het is wel interessant. Zie b.v. http://www.telegraaf.nl/binnenland/21123186/__Graaicultuur_schokt_kamer__.html over de Amarantis maffia. Hoe kan het dat dat soort dingen gebeuren? Zijn wij dan helemaal van God los, zogezegd?
@Martin
“Uiteraard staan in Genesis alleen maar dingen die de mensen in die tijd allang zelf vastgesteld en verzonnen hadden, en pas daarna opgeschreven hebben”
In Genesis , met name Gen 1-3 staan toch wel wat zaken waarvan het niet direct voor de hand ligt dat het common-knowledge was , en als ze het zomaar gokten lijkt dat toch op zijn minst opmerkelijk.
Als je kijkt eens naar wat andere ontstaans-mythen zoals de Edda , dan is er toch wel een groot verschil.
@ Martin, ik snap je reactie niet helemaal. Je vergist je sowieso wanneer je zegt dat er bij mijzelf en Cees Dekker alleen nog maar ‘iets poëterigs’ overblijft. Ik heb eerder in deze discussie toch duidelijk gemaakt wat mijn godsbeeld is. En lees de interviews die ik gaf rond het verschijnen van ‘Sterrenstof’. Of lees het boek.
‘Modernistisch’ is geen perjoratieve term. Ik duid op het ‘moderne denken’, op een filosofische/culturele traditie die zo’n beetje bij de Verlichting begon. Dus niet modern vs ouderwets. De manier waarop jonge aarde creationisten de Bijbel hanteren is naar mijn idee zeer sterk gekleurd door moderne opvattingen over de rede als enige bron van kennis.
Ik heb er niets tegen wanneer mensen de redelijkheid van het christendom verdedigen (mensen als C.S. Lewis, Alister McGrath of Tim Keller doen dat uitstekend), maar bij veel jonge aarde creationisten gaat het mis omdat ze niet snappen dat ze zelf ook kinderen van de Verlichting zijn.
En ‘wetenschap’ betekent dat ik wetenschap als concept bedoel. Ik neem wetenschap zeer serieus, en vind dat iedereen dat moet doen. Dat lijkt me toch wel duidelijk wanneer je deze blog leest en andere dingen die ik heb geschreven.
Ik neem zowel de Bijbel als de wetenschap zeer serieus. Maar ik probeer ze ook in hun waarde te laten. Dus ik gebruik de Bijbel niet als een moderne handleiding en ik ga geen godsbewijs zoeken in de wetenschap.
Waar baseer je dit op?:
‘De manier waarop jonge aarde creationisten de Bijbel hanteren is naar mijn idee zeer sterk gekleurd door moderne opvattingen over de rede als enige bron van kennis.’
Ik hoor meer theïstische evolutionisten dit zeggen:
‘Ik heb er niets tegen wanneer mensen de redelijkheid van het christendom verdedigen, maar bij veel jonge aarde creationisten gaat het mis omdat ze niet snappen dat ze zelf ook kinderen van de Verlichting zijn.’
Wat is de onderliggende argumentatie voor deze steling? Dit niet ter discussie maar als verheldering.
@ Jan: Bijbelse onfeilbaarheid wordt gelijkgesteld aan 100 procent feitelijk juist zijn van alles wat niet expliciet beeldspraak is. Modern vaak ook in het idee dat wetenschap en religie feitelijk over dezelfde dingen gaan.
Bijvoorbeeld: het is een feit dat er twee scheppingsverslagen staan in Genesis. Je kunt ze als twee visies op dezelfde gebeurtenis accepteren, of proberen die twee in elkaar te vlechten om alles ‘kloppend’ te krijgen.
En de enige manier om vanaf het Bijbelvers dat een dauw de planten bevochtigt, omdat het nog niet had geregend te komen tot een klimatologisch model met een waterkoepel te komen die instortte bij de zondvloed (en de regenboog mogelijk maakte) is door met een moderne, wetenschappelijke bril naar de Bijbel te kijken.