Ja, ik ga weer eens een tweetje fileren. Richard Dawkins stuurde dit bericht de wereld in: ‘I presume on.fb.me/VZHEvm is motivated by faith – what else would do it? Any idea which religion? Waste of surgeons’ time at the end.‘ 1:18 PM – 14 Jan 13
De link verwijst naar een Facebook pagina met een filmpje, waarop jongemannen nogal nadrukkelijk aan zelfkastijding doen. Het lijkt op een moslim-ritueel, mogelijk de herdenking van de dood van Imam Hoessein door Sjiieten.
Dit is inderdaad een waste of surgeons time, dat ben ik met RD eens. Zelfkastijding is in bepaalde religieuze stromingen ook populair of populair geweest. Maar is het een exclusief religieus verschijnsel?
In z’n essentie is wat we zien dat jonge mannen die tegen elkaar opboksen in een gewelddadig duel. Dat gebeurt binnen een religieuze context. Maar ook buiten zo’n context om zie je het. Initiatieriten bij gangs of studentenverenigingen zijn hier voorbeelden van (met een verschillend geweldsniveau, gelukkig). Een bewijs van mannelijkheid is in veel culturen gewoon. Soms zit daar een religieuze component aan, soms ook niet.
RD concludeert dat de beelden op het filmpje vermoedelijk door geloof gemotiveerd zijn. Dat klopt. Maar dan zegt hij ‘what else would do it?’ En daar gaat hij naar mijn idee in de fout.
Ik vermoed dat dit soort rituelen hun oorsprong vooral vinden in testosteron-gedreven machogedrag. Een paringsritueel, wellicht. Een vorm van gedrag die soms gekanaliseerd wordt door religie, er soms ook door versterkt wordt. Maar een puur menselijke emotie, die ook zal blijven bestaan wanneer je alle religie op de wereld uitbant.
Dit ligt voor mij op hetzelfde niveau als de vraag wie er ‘betere mensen’ zijn: religieuze of niet religieuze mensen. Keer op keer komt die discussie terug. Een discussie die ten diepste onzinnig is. Mensen zijn in staat tot veel goeds en tot onnoemelijke wreedheden. De motivatie daarvoor kan overal vandaan komen. De Franse revolutie was politiek gedreven en bepaalt geen geweldloze picknick. Dat uit naam van religies enorme wreedheden zijn begaan valt ook niet te ontkennen. Sommetjes die moeten uitmaken of atheïsten dan wel religieuzen de meeste doden op hun geweten hebben zijn dan ook zinloos.
Religie is een maatschappelijke kracht, net bijvoorbeeld als socialisme. Dat Stalin uit naam van het socialisme miljoenen landgenoten doodde, heeft niets te maken aan het legitieme verlangen tot een rechtvaardige verdeling van inkomens. Maar net zomin hadden de kruistochten te maken met het Evangelie (dat overigens wel beschouwd behoorlijk socialistische en pacifistisch is).
Kan iets anders dan religie mensen ertoe aanzetten zichzelf te mutileren? Mijn antwoord is: ja. En ik denk zelfs dat dit soort machomannen op zich een evolutionair verklaarbaar fenomeen zijn.
Ten slotte: ik heb ook een reactie getwitterd richting Dawkins: @RichardDawkins The form seems faith-based. The activity appears testosteron based, like mating display. Surgeons distort selection effect.
Update:
Na het schrijven van dit stukje las ik de volgende tweet van RD:
Kijk, dat vind ik nou leuk. Een cocktail van geloof en testosteron, daar kan ik in meegaan. Over ‘mostly’ kunnen we lang debatteren, maar daar zou eens een onderzoekje naar gedaan kunnen worden.
@René,
Er zijn inderdaad veel vecht-rituelen die hun oorsprong lijken te vinden in testosteron-gedreven machogedrag. Misschien kan je zelfs het hele verschijnsel sport in die hoek zetten?
‘Rituele’ duels onder mannetjes zie je overal in de dierenwereld, het lijkt haast wel evolutionair onvermijdelijk. Maar zelfkastijding? Ik ken daarvan geen voorbeeld bij dieren, net als ik geen religie ken bij dieren. Maar dat hoeft uiteraard nog geen oorzakelijk verband in te houden, daarom sluit ik me aan bij je suggestie om daar eens onderzoek naar te doen.
Zou dat niet een mooi project zijn voor de Templeton Foundation om eens geld in te pompen (het valt immers binnen hun aandachtsgebied, het raakvlak geloof/wetenschap)? Het zou ze sieren.
Dit stuk van een psychologie-afdeling schaart allerlei verschillende activiteiten onder zelf-verwonding. Ook hele vreemden (oorbellen). En bedenk dat topsporters ook tot het gaatje of daar voorbij gaan, en pijn willen lijden voor een hoger doel. De vorm is anders, maar het zou wel eens kunnen dat het biologisch gezien verwant gedrag is. En inderdaad, dat zou een mooie zijn voor de Templeton Foundation!
Mijn belangrijkste punt is dat religie niet de enige oorzaak van raar gedrag is. Er zijn simpelweg heel veel religieuze mensen, dus ook veel die zich raar gedragen. Maar adrenalinejunkies doen in feite niets anders dan flaggelanten. Een risico nemen met hun gezondheid om een behoefte te bevredigen (erkenning, aanzien, etc).
@René,
Het stuk uit jouw link is vooral een opsomming van gevallen waarbij mensen een ingreep (laten) doen in hun lichaam, zonder veel diepgang over de motieven. Zelfs tatouage en chirurgie (de huid moet opengesneden worden om bij de organen te kunnen) zaten erbij. Dat is een veel te brede insteek voor de specifieke achtergronden van zelfkastijding.
(Top)sporters willen niet pijn lijden maar winnen. Alleen, zonder jezelf te pijnigen en je lichaam af te beulen kan je nu eenmaal niet meedoen op het hoogste niveau. Pijn lijden is bij sporters geen doel, ook geen middel, maar een onaangename bijkomstigheid (ze gebruiken soms zelfs pijn- en uitputtingsgevoelonderdrukkende medicijnen, zo wordt gefluisterd). Bij zelfkastijders daarentegen zijn pijn en verwonding gewenst en essentieel. Het staat diametraal tegenover elkaar.
Adrenalinejunkies: ook die zijn niet uit op pijn of verwonding. Dat is niet nodig voor een geslaagde bungy jump. Wel risico, maar dat lopen flaggelanten nauwelijks (afgezien van kans op ontsteking en littekens, en natuurlijk als eerder gezegd dokterskosten).
@ Ludo, flagellanten pijnigen zich ook om te ‘winnen’, alleen gaan zij voor een spirituele prijs – en bij publieke zelfkastijding zoals op het filmpje ook voor status in de groep. In alle gevallen is er de wil om pijn te lijden (misschien zelfs het verlangen) om een hoger doel te bereiken.
De overeenkomsten zijn zeker niet 100 procent, maar wel groot genoeg voor mij om parallellen te zien. Die niet meer zijn dan een hypothese, natuurlijk, dus wacht ik met spanning op nader onderzoek…
@René,
Ik plaatste gisteren een reactie, ik zag ook dat hij aangekomen was maar nu zie ik hem niet meer. Wat kan er gebeurd zijn?
Geen idee… Er zit ook niets in het spamfilter, dus het is niet aangekomen bij de site.