Onlangs maakte EO-coryfee Andries Knevel bekend dat hij het scheppingsverhaal niet meer letterlijk neemt. Ook Knevel is er tegenwoordig van overtuigd dat er evolutie heeft plaatsgevonden. De ophef die toen ontstond maakte duidelijk dat wetenschap en geloof nog steeds op gespannen voet met elkaar staan. René Fransen, wetenschapsjournalist bij de Universiteitskrant van de Rijksuniversiteit Groningen, schreef een boek over evolutie en geloof. In Gevormd uit sterrenstof wil hij duidelijk maken dat geloof en wetenschap heel goed samen kunnen gaan.
Lees het volledige artikel op de site van de
Rijksuniversiteit Groningen
Please follow and like:
Ik heb een aantal commentaren op deze opinie:
1. Zoals de titel van dit stuk al aangeeft, vindt Rene Fransen dat het niet goed is om je levensbeschouwing te baseren op wetenschap. Dit komt vooral naar voren in het volgende stukje:
‘Maar de wetenschap geeft weinig houvast om er een levensbeschouwing op te baseren. Toch gebeurt dat steeds. De wetenschap trekt dan een te grote broek aan. Ik vind dat je wetenschap niet mag misbruiken om je eigen levensbeschouwing te propageren.’
Hij zegt dus eigenlijk dat het niet verstandig is om je levensbeschouwing te baseren op feiten over de wereld zoals wij die nu begrijpen. Volgt hieruit dus ook dat het volgens de auteur beter is om je levensbeschouwing te baseren op niet-feitelijke zaken, zoals geloof? Daarnaast is het merkwaardig dat Fransen zichzelf verderop in het stuk tegenspreekt wanneer hij zegt:
‘De evolutietheorie heeft allerlei levensbeschouwelijke implicaties en is in dat opzicht geen neutrale theorie.’
De evolutietheorie is voor mij wetenschap, en bepaalt voor een deel de manier waarop ik naar de wereld kijk (mijn levensbeschouwing). Daar is helemaal niks mis mee. Net zoals de astronomie ons leert dat wij niet het middelpunt van het heelal zijn, maar juist een klein blauw kiezeltje aan de rand van een klein sterrenstelsel. Ja, ook dat wetenschappelijk inzicht is onderdeel van mijn levensbeschouwing. En dat het leven na de dood ophoudt, wat mij betreft ook een wetenschappelijk inzicht, beinvloed ook mijn levensbeschouwing.
Ook lees ik nergens een argument waaruit volgt dat het niet verstandig is om je levensbeschouwing te baseren op wetenschap.
Verder verbaas ik mij erover dat deze opinie op de website van een Universiteit (lees wetenschappelijke instelling) staat. Vergaren wij alleen maar nieuwe kennis om deze toe te passen, of ook om de wereld beter te begrijpen? Ik neem aan dat ook de Universiteit er voorstander van is om onze levens zoveel mogelijk te baseren op de werkelijkheid.
Dus, conclusie: wetenschap biedt juist wel houvast om een levensbeschouwing op te baseren, en ik durf zelfs wel te stellen dat het juist vestandig is om je levensbeschouwing te baseren op wetenschap.
2. ‘Twintig procent van de Nederlandse bevolking twijfelt aan de evolutietheorie. Dat is een grote groep. Als deze mensen wetenschap vermijden omdat het niet valt te combineren met hun wereldbeeld, verlies je een groot potentieel.’
Ik denk dat het niet voor niets is dat deze mensen wetenschap niet kunnen combineren met hun wereldbeeld. Het is evident dat bepaalde stukken uit de bijbel in tegenspraak zijn met wetenschappelijke inzichten. Er zijn dan 2 mogelijkheden, namelijk: 1. Je kiest voor het stuk uit de bijbel of het wetenschappelijke inzicht, of 2. je sluit een compromis en jouw God is een veel kleinere God dan hij ooit was.
3. ‘Je hebt een groep mensen in de wetenschap die op een agressieve manier inhakken op gelovigen. Natuurlijk moet je soms vanuit de wetenschap harde uitspraken doen.
Maar ook voor een begrip als liefde kan je geen volledige wetenschappelijke beschrijving geven.’
In dit stuk refereert de auteur naar o.a. Richard Dawkins. Dawkins is niet iemand die op een agressieve manier inhakt op gelovigen. Dawkins is juist diegene die een duidelijk onderscheid maakt tussen aan de ene kant respect hebben voor iemand als persoon en aan de andere kant respect hebben voor iemands ideeen. Daarnaast heeft Dawkins het boek God als misvatting vooral geschreven voor gelovigen.
Ook vraag ik mij af hoe Fransen nu al weet dat de wetenschap geen volledige beschrijving van het begrip liefde kan geven.
4. ‘Wetenschappers zijn bang om te zeggen: we weten het niet. De evolutietheorie heeft nog allerlei openstaande vragen, maar men is bang om op scholen deze vragen te behandelen – omdat dan de andere partij er gelijk bovenop springt. Dus wordt er maar gezegd: we weten alles. Dat geeft een scheef beeld van de evolutietheorie.’
Hier wordt toch niet echt een juist beeld van de wetenschap geschetst. Wetenschappers zeggen juist voortdurend dat ze het niet weten, daarom doen ze wetenschap. Wetenschap bestaat alleen op het moment dat we zeggen: we weten het niet.
Beste Dicky,
dank voor je reactie. Die kan je trouwens ook kwijt op Kennisdebat, de discussiesite van de RUG. Een korte reactie van mijn kant.
1) De wetenschap kan natuurlijk wel bijdragen aan je levensbeschouwing – dat doet het bij mij in ieder geval wel. Waar ik op doelde – en ik zie nu dat het wat onduidelijk in de tekst staat – is het ‘scientisme’, het idee dat alleen wetenschap acceptabel is als materiaal om een levensbeschouwing mee te bouwen. Simpelweg omdat de wetenschap in mijn ogen niet in staat is een volledige beschrijving van de wereld te geven.
2) ‘Mijn’ God is niet kleiner doordat ik de wetenschap accepteer. Die conclusie laat ik verder voor jou rekening.
3) Dat Richard Dawkins niet inhakt op gelovigen, daar moet ik even hartelijk om lachen. Religie is volgens hem toch een ‘gedachtenvirus’, en ouders die hun kinderen daarmee ‘besmetten’ doen aan kindermishandeling. Heb je God als Misvatting eigenlijk wel gelezen, vraag ik mij af? Als je denkt dat wetenschap een volledige beschrijving van het idee liefde kan geven, dan zie ik die graag tegemoet (hint: probeer ‘m niet eerst uit op je vriendin, want dat kon wel eens het einde van je relatie betekenen…)
4) Dit haal je een tikkie uit z’n context. Door de gepolariseerde discussie is het moeilijk om genuanceerde uitspraken te doen. Voor je het weet staat zo’n uitspraak zonder de context op een creationistische site als ‘bewijs’ dat zelfs wetenschappers niet in evolutie geloven. Die situatie hindert met name het publieke debat. Het interne debat binnen de wetenschap is er natuurlijk wel. Ik doel hier op het publieke debat.
Rene
Beste René,
Dit klinkt natuurlijk allemaal heel leuk voor mensen die het graag willen horen en het is wellicht ook lovenswaardig dat iemand probeert om de cognitieve dissonantie van zijn geloofsgenoten te verminderen, maar aan de onderbouwing schort nog wel het een en ander.
De kern van het betoog is m.i. je bewering dat wetenschap weinig over het bestaan van God te zeggen heeft. (Dat is trouwens een vreemde formulering: ‘weinig’. Heeft wetenschap nu wel of niet iets te melden over het bestaan van God? Ik neem maar even aan dat je niets bedoelt.) Je probeert dat te onderbouwen door een onderscheid te maken tussen natuurlijke en niet-natuurlijke fenomenen. Maar wat kenmerkt niet-natuurlijke fenomenen? Hoe nemen wij de invloed waar van ‘niet-natuurlijke’ fenomenen op ons ‘natuurlijke’ leven?
En dan dit stukje:
‘De vraag is of je met de wetenschap een volledige beschrijving van de wereld kunt geven. Op dit moment lijken er fundamentele barrières te zijn waardoor dat niet kan. Neem de kwantumonzekerheid.’
Dit is nogal misleidend. We weten inderdaad niet of we met de wetenschap ooit een volledige beschrijving van de werkelijkheid kunnen geven, maar het lukt wel steeds beter. Er leken in alle tijden fundamentele barrières te zijn en die zijn tot op heden altijd geslecht. Dat wil niet zeggen dat dat in dit geval ook zal lukken, maar dit leidt natuurlijk niet tot de conclusie dat er dus een of andere god is. Het leidt alleen tot de conclusie dat we misschien met onze beperkte mogelijkheden nooit de hele werkelijkheid kunnen beschrijven. En die ‘kwantumonzekerheid’… Het is toch niet zo dat er na Heisenberg geen vorderingen meer zijn gemaakt in ons begrip van de wereld?
Dan komt het meest geliefde voorbeeld van allemaal nog even om de hoek kijken: de liefde. Wat is daar niet wetenschappelijk aan te verklaren vraag ik me af. Je wekt nu de indruk dat als we dat wetenschappelijk verklaren, dat er dan niets van het fenomeen op zich overblijft en dat is natuurlijk onzin. Ik kan prima met mijn vrouw praten over de chemische, biologische en psychologische oorzaak en nut van liefde zonder dat dit afbreuk doet aan onze wederzijdse gevoelens.
De laatste opmerking richting Dicky stoort me een beetje. Als wetenschapper die in de publieke belangstelling staat, zou je juist voor die nuance moeten zorgen. Op die manier ontstaat er bij het grote publiek een eerlijker beeld over wetenschap.
Marc
Beste Rene,
Bij punt 1 zeg je dat de wetenschap volgens jou niet in staat is om een volledige beschrijving van de wereld te geven. Dat dit op dit moment zo is, is een ding dat zeker is. Maar waarom denk je dat dit in de toekomst niet mogelijk is? De bewering: ‘de wetenschap kan nooit een volledige beschrijving van de wereld geven’, is in elk geval geen a priori uitspraak. Uiteindelijk zal dus moeten blijken of de wetenschap wel of niet in staat is om een volledige beschrijving van de wereld te geven. Of jij moet al een bewijs/argument hebben waaruit het tegendeel blijkt. En stel dat blijkt dat de wetenschap hier niet toe in staat is, is het dan erg dat we op bepaalde levensbeschouwelijke vragen geen antwoord hebben? Het gaat er toch niet om dat we op alles maar een antwoord hebben? Volgens mij is het veel belangrijker dat de antwoorden op die levensbeschouwelijk vragen die we wel kunnen beantwoorden ons ook echt een beetje helpen om de wereld beter te begrijpen. Ik zou niet willen zeggen dat alleen wetenschap acceptabel is om je levensbeschouwing op te baseren. Je baseert je levensbeschouwing namelijk ook op je dagelijkse ervaringen, dat is over het algemeen heel handig. Maar de ervaring is niet altijd juist, daarom doen we ook aan wetenschap. Dus ook ik vind dat wetenschap het meest juiste, en daarom beste materiaal levert om je levensbeschouwing op te baseren.
En wat betreft punt 2, als jij evolutie accepteert als feit, dan is op een of andere manier de God van het oude testament toch een andere God dan daar staat beschreven? Misschien niet kleiner, maar wel anders.
Punt 3. Ja, ik heb het boek gelezen en ben het helemaal met Dawkins eens. Een kind moet je helemaal niet lastig vallen met religie, een kind wil spelen. Dat hij het kindermishandeling noemt is alleen maar de retoriek die hij gebruikt om aan te geven hoe erg het eigenlijk is als je er even over nadenkt.
En nog even over de liefde. Jij zegt in je opinie: ‘Maar ook voor een begrip als liefde kan je geen volledige wetenschappelijke beschrijving geven.’ Ik reageer daarop met: ‘Ook vraag ik mij af hoe Fransen nu al weet dat de wetenschap geen volledige beschrijving van het begrip liefde kan geven’.
En dan zeg jij vervolgens: ‘Als je denkt dat wetenschap een volledige beschrijving van het idee liefde kan geven, dan zie ik die graag tegemoet’. Dus jij beweert iets, ik vraag mezelf af hoe jij dat weet, en vervolgens moet ik gaan uitleggen hoe de wetenschap een volledige beschrijving van de liefde kan geven? Dat lijkt me niet helemaal eerlijk. Wederom ben jij degene die een bewering doet, een bewering op basis van redelijke argumenten (en niet op basis van een bepaald gevoel), neem ik aan?
Marc en Dicky,
De vraag of de wetenschap een complete beschrijving van de wereld kan geven wordt met enige regelmaat onderzocht. De onvolledigheidsstelling van Gödel laat zien, dat zelfs in een exact vak als de wiskunde een systeem niet zonder vooraannames kan. Dus kan het nooit volledig zijn (dan zou het zonder vooraannames kunnen). En een belangrijk deel van de wetenschap rust weer op wiskunde. Er is allerlei literatuur over deze zoektocht naar de vraag of wetenschap volledig kan zijn.
Laat ik het illustreren aan de hand van ‘Een korte geschiedenis van de tijd’ van Stephen Hawking. In de beroemde slotalinea stelt hij, dat als we de theorie van alles hebben, we ook alles kunnen snappen. “And then, we know the mind of God.” besluit hij. Maar de vooraanname die hij hierbij maakt is, dat God een onderdeel is van het universum (gegeven dat de natuurwetten alleen gelden voor ons universum). Wat als dat niet zo is? Het christendom claimt dat God een transcendente God is, die dus buiten de schepping staat. Hij is er geen integraal onderdeel van, niet een oorzaak temidden van andere oorzaken. Uit de theorie van Alles (waar Hawking zelf al niet meer zo in gelooft, schijnt) zal God dus niet te voorschijn komen.
Dit alles is geen godsbewijs, het is een redenering die moet aantonen dat de wetenschap God niet uitsluit.
En wat de liefde betreft: natuurlijk, je kunt dit proces biochemisch, neurologisch, evolutiebiologisch, sociologisch en op vele andere manieren bestuderen. Maar heb je dan een complete beschrijving?
Ah, maar die komt nog! zeggen jullie misschien. Wel, daar kun je over discussiëren. De kans dat er een mogelijkheid komt om de liefde tussen twee individuen volledig te doorgronden en beschrijven (dus geen statistische beschrijving!) lijkt mij onwaarschijnlijk klein. Vermoedelijk is het zelfs ten principale onmogelijk, omdat de hoeveelheid gegevens die nodig zijn voor de complete beschrijving naar alle waarschijnlijkheid het coderend vermogen van het universum te boven gaan.
Wat Dawkins betreft, lees ‘Dawkins God’ door Alister McGrath maar eens. Ook op ‘God als misvatting’ zijn een aantal goede kritieken in boekvorm verschenen.
Groet,
Rene
Het is helemaal niet erg dat wetenschap geen volledige beschrijving van de wereld kan geven. Zoals als ik al zei gaat het niet om de volledigheid maar om de juistheid van ons wereldbeeld. Religie geeft voor sommige mensen misschien wel antwoord op alle vragen die ze hebben, maar zijn deze antwoorden ook juist? Daarnaast verklaart religie helemaal niets.
Verder vraag ik me af of dat de juiste interpretatie van het ontzettend vage begrip ’transcendent’ is. En als God geen onderdeel is van het universum, en daarmee dus buiten de ratio staat, is het woord God betekenisloos (dit volgt uit de these van de buiten-rationaliteit van God van Herman Philipse).
Nee hoor, het is inderdaad niet erg dat de wetenschap nog niet af is, en zelfs niet dat ze vermoedelijk nooit af kan zijn.
Over de rationaliteit van religie en de opinies van Herman Philipse valt een boel te zeggen, te veel voor een . Een aardige site om daar eens over bij te lezen is deze: http://delachendetheoloog.web-log.nl/
Het boek ‘In alle redelijkheid’ van Tim Keller behandelt op toegankelijke wijze de rationaliteit van geloven.
En je kunt natuurlijk ook mijn boek proberen!
Rene