Deze week promoveerde Janneke van der Heide aan de Universiteit van Amsterdam op het boek ‘Darwin en de strijd om de beschaving in Nederland 1859-1909’. Een artikel in het Friesch Dagblad vertelt hoe ze laat zien dat het debat over Darwin in sommige opzichten nog steeds hetzelfde is: mensen zijn bang door het Darwinisme normen en waarden te verliezen.
Het argument is bekend: wanneer je afstamt van de dieren, ga je je gedragen als een dier. Een merkwaardig argument, zeker voor christenen, omdat wij als gelovigen er vanuit gaan dat we afstammen van zondige voorouders: ‘De mens is geneigd tot alle kwaad en niet in staat tot enig goeds – tenzij hij gered is’ (als ik de Heidelbergse catechismus zo goed citeer).
Van der Heide stelt overigens, dat het huidige debat vooral gaat over ‘geloof versus wetenschap’, terwijl er in de negentiende eeuw ook gekeken werd naar ethische en staatkundige gevolgen. Een verklaring is, denk ik, dat bijvoorbeeld het marktdenken nu vanuit de economische wetenschap wordt gepromoot, en niet langer vanuit een (sociaal) Darwinisme.
Wat je je dan af kunt vragen is, of het Darwinisme inmiddels verstopt zit in andere vakgebieden, dat die door het ‘universele zuur’ van Darwin zijn aangetast. Maar is dat zo? Of spelen er ook andere factoren een rol? Zonder Darwin was het marktdenken er ook wel gekomen – het bestond in feite al voor hij zijn ‘Origins’ publiceerde. Het is wat dat betreft lastig om de invloed van Darwin op ons denken te scheiden van andere invloeden.
Een punt dat mij opviel is, hoezeer partijen het Darwinisme gebruikten om zich te profileren. Ook dat zie je tegenwoordig minder sterk. Volgens een artikel over de promotie van Van der Heide in het Reformatorisch Dagblad zouden rooms-katholieken en protestanten zich met behulp van de evolutietheorie een identiteit verschaffen.
Dat is een interessante observatie, want het zou ook verklaren waarom het RD de afgelopen maanden zo enorm veel schrijft over Darwin. Ze benadrukken op die manier hun identiteit (Bijbelgetrouw, want we geloven in een schepping in 6 x 24 uur) en zetten zich af tegen de boze buitenwereld (atheïsten en gelovigen die evolutie wel accepteren, die ‘bezeten’ zijn of toch minstens op een hellend vlak verkeren.
Van der Heide publiceerde drie jaar geleden ook een artikel over twee jonge Nederlanders die een correspondentie met Darwin onderhielden. Een beetje ‘Darwin-groupies’ die twee. Het artikel staat hier, maar voor wie niet bij een universiteit werkt is alleen het abstract te lezen.
